ÇOCUKLARDA BESLENME

 Çocukluk dönemi 4 farklı döneme ayrılarak incelenmektedir. Bunlar:

• 0-1 yaş : Bebeklik dönemi
• 1-3 yaş : Oyun çağı dönemi
• 3-6 yaş : Okul öncesi dönem
• 6-12 yaş : Okul çağı dönemi

 Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre 10-19 yaş grubu çocuklar ergen (adölesan) olarak adlandırılmaktadır.

 Yaşamın her döneminde olduğu gibi çocukluk dönemi de beslenme açısından büyük önem taşımaktadır. Özelikle bu dönemde büyüme ve gelişmenin olması enerji ve besin öğesi gereksinimlerini artırmaktadır. Gerekli enerjinin ve vitamin-minerallerin alınamaması veya fazla alınması durumunda çeşitli sağlık sorunları oluşmaktadır. Türkiye’de Okul Çağı Çocuklarında Büyümenin İzlenmesi (TOÇBİ) Projesinde 6-10 yaş arası çocukların;

• %6.5’i şişman
• %14.3’ü hafif şişman
• %70’i normal
• %7.9’u zayıf
• %1.3’ü çok zayıf

bulunmuştur.

 Bu sonuçlar ülkemizde çocukların sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması ve yeterli ve güvenli gıdaya ulaşabilmelerini sağlayacak ortam oluşturulması gerektiğini göstermektedir.

Bebeklik Döneminde Beslenme

• Bu dönem büyümenin en hızlı olduğu evrelerden biridir.
• Büyüme geriliği, vitamin-mineral eksiklikleri, ishaller en sık bu dönemde görülür.
• Yeni doğan bir bebek için en uygun besin hiç kuşkusuz anne sütüdür.
• Bebeklere ilk 6 ay boyunca sadece anne sütü verilmelidir.
• Anne sütü ilk 6 ay boyunca bebeğin tüm gereksinimlerini karşılar.
• Anne sütü bebek tarafından kolaylıkla sindirilir.
• Anne sütü bebeği enfeksiyonlara ve daha birçok hastalığa karşı korur.
• Anne sütü bebeğin ruhsal, bedensel ve zihinsel gelişimine yardımcı olur.
• 6 aydan sonra anne sütü bebeğin gereksinimlerini tek başına karşılayamaz bu nedenle anne sütüne ek olarak bazı yiyecek ve içecekler verilmelidir.
• Tamamlayıcı beslenmeye zamanında başlanmalı, besinler yeterli, güvenilir ve uygun olmalıdır.
• Zamanında başlanan tamamlayıcı besinlerle bebeğin değişik tat, lezzet ve kıvamda besinlere alışması sağlanır, yeme işlevi ile ilgili sinirlerin gelişimine yardımcı olur.
• Tamamlayıcı beslenmeye 6. aydan önce başlanmamalıdır.
• 2 yaşına kadar tamamlayıcı beslenmeyle birlikte anne sütü verilmeye devam edilmelidir.
• Yaş ile birlikte besin kıvamı dereceli olarak artırılmalıdır.
• Gluten içeren besinler 6. aydan önce verilmemelidir.
• Alerji öyküsü olan ailelerin çocuklarına yumurta, balık, domates, çilek gibi alerjen olabilecek besinler aile öyküsü göz önünde bulundurularak başlanabilir.
• Besin alerjisi öyküsü olan bebeklere yumurta, fındık, fıstık, balık ve soyalı besinlere 12. aydan önce başlanmamalı.
• 1 yaşından önce bebeklere çay, bitki çayları, bal, şeker, bakla verilmemelidir.

6. aydan itibaren; anne sütüne ek olarak yoğurt, meyve ve sebze suları, sebze püresi, pekmez, şekersiz muhallebi, yumurta sarısı (1/4) verilebilir.

7. aydan itibaren; anne sütü ve yukarıdakilere ek olarak pirinç unu, pirinç, yumurta sarısı(tam), et(balık, tavuk, kırmızı et), bitkisel yağlar, sebze püresi veya çorbası verilebilir.

8. aydan itibaren; anne sütü ve yukarıdakilere ek olarak iyi ezilmiş ev yemekleri(kıymalı/sebzeli), tam yumurta, pastörize peynir, tahıl-kırmızı mercimek, kuru fasulye, nohut ezmeleri verilebilir.

12. aydan itibaren; yukarıdakilere ek olarak çocuk aile sofrasına oturup kendi deneyimlerine göre seçim yapabilir. (ev yemekleri, dolmalar, kıymalı sebze yemekleri, tarhana, mercimek, unlu ve yoğurtlu çorbalar, makarna, pilav)

Oyun Çağı Döneminde Beslenme

• Bu dönem 1-3 yaş aralığındaki çocukları kapsar.
• Bu dönemde çocukların mide kapasitesi genişlemiştir.
• Bu dönemde büyümenin hızı yavaştır fakat süreklidir.
• Çocukların iştahları bu dönemde azdır.
• Bu dönem çocuklar besin seçicidir.
• Besinleri karışık olarak tüketmekten hoşlanmazlar.
• Besini tanıyabilecekleri şekilde gördüklerinde ve besinler elleri ile yiyebilmelerine uygun olduğunda daha çok severler.
• Bu dönemde anne sütü verilebilir ancak ana besin kaynağı olmamalıdır.
• Günde 2-3 bardağı geçmemek üzere inek sütü verilebilir.
• Değişik tat, koku ve dokuda yiyecekler verilmelidir.
• 2 yaştan sonra biberonla beslenme kesilmelidir.

Okul Öncesi Dönemde Beslenme

• Bu dönem 3-6 yaş arası çocukları kapsar.
• Okul öncesi dönemde çocuklar yemeğini yardımsız yiyebilir.
• Bu dönem çocuklar taklitçidir.
• Çocuğun aile ile aynı masada oturması uygun beslenme alışkanlığı kazanması açısından büyük önem taşır.
• Okul öncesi dönemde çocuklara yemek konusunda ısrarlı davranmak onların yemeği tümden reddetmelerine yol açabilir.

Oyun Çağı ve Okul Öncesi Dönemde Beslenme Önerileri

• Bu dönemde çocukların parmakları ile yemelerine izin verin.
• Onların ilgisini çekebilecek tabak, kaşık, bardak kullanmaya çalışın.
• İstediği besini kendisinin seçmesine izin verin fakat seçenekleri siz sunun.
• Öğün saatlerini düzenleyin.
• Sevmediği bir besini sevdiği besinlerle vermeyi deneyin.
• Yemeği bir oyun haline getirmesine izin vermeyin.
• Porsiyonları küçük tutun, doymaz diye korkmayın 🙂
• Suyu yemek aralarında verin.
• Çay, kahve ve asitli içecekler vermeyin.
• Besinleri ödül ya da ceza amacıyla kullanmayın.
• Sofraya birlikte oturun.
• Birlikte alışverişe gidin, yemek pişirin.
• Et verirken küçük parçalara bölerek verin, genellikle kıyma şeklinde verirseniz daha iyi olur.
• Uzun sert et parçaları, fındık, fıstık, leblebi, patlamış mısır, şekerleme, lokum, sakız, çiğ havuç, elma, armut boğulma/boğaza takılmalara neden olabileceği için dikkatli olun.
• Porsiyonları yetişkin porsiyonlarının ¼’ü ile 1/3’ü arasında tutmanız yeterli olacaktır.

Okul Çağı Döneminde Beslenme

• Bu dönem 6-12 yaş grubu çocukları kapsar.
• Bu dönemde yavaş ama sürekli büyüme ve gelişme vardır.
• Besin öğesi gereksinimleri fazladır.
• Bu dönemde amaç; normal, sağlıklı büyüme ve gelişme ile olumlu beslenme alışkanlıklarının kazandırılmasıdır.
• Bu dönemde görülen başlıca beslenme sorunları; zayıflık, şişmanlık, anemi, vitamin yetersizlikleri, iyot yetersizliği ve diş çürükleridir.
• Çocukların öğün zamanları düzenlenmeli, kahvaltı atlanmamalıdır.
• Yemek zamanı aileyle birlikte geçirilen sosyal bir zaman olmalı.
• Kendi seçimlerini kendileri yapabilmeli.
• Günde en az 4 öğün yapılmalı.
• Sağlıklı ara öğün önerileri sunabilirsiniz.
• Düzenli fiziksel aktivite yapmaya teşvik edin.

Ergenlik Döneminde Beslenme

• Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre bu dönem 10-19 yaş grubu çocukları kapsar.
• Çocukluktan ergenliğe geçiş dönemi, fiziksel, psikolojik, sosyal olgunluğa erişmenin tamamlandığı dönemdir.
• Hızlı fiziksel büyüme vardır.
• Büyüme gelişme geriliği yaşanmaması için her besin grubundan yeterli ve dengeli miktarda alınmalıdır.
• Besin çeşitliliği artırılmalıdır.
• Taze sebze-meyve tüketimi artırılmalıdır.
• Fazla tuzlu ve yağlı yiyeceklerin, abur cubur, şeker ve şekerli besin tüketimi azaltılmalıdır.
• Dışarıda sağlıklı besin seçimi yapmasına yardımcı olunmalı.
• Düzenli fiziksel aktivite yapmaya teşvik edilmeli.
• Bu dönemde yeme bozuklukları gelişim riski yüksek olduğundan bu gibi durumlarda alanın uzmanından destek almak sürecin en zararsız şekilde ilerletilmesinde yardımcı olacaktır.
• Çocuğu eleştirmeden, yaşam tarzını değiştirmesine yardımcı olun.

KAYNAKÇA

1)PEKCAN, A., KARAAĞAOĞLU, N., & SAMUR, F. (2011). Türkiye de Okul Çağı Çocuklarında Büyümenin İzlenmesi Projesi TOÇBİ Raporu.

2)Köksal, G., & Özel, H. G. (2008). Bebek beslenmesi. Ankara/Türkiye.

3)Merdol, T. K. OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUKLARININ BESLENMESİ.

4)Bilici, S., & Köksal, E. (2013). Okul öncesi ve okul çağı çocuklara yönelik beslenme önerileri ve menü programları. Sağlık Bakanlığı Yayını, 915.

5)Baltacı, G., Ersoy, G., Karaağaoğlu, N., Derman, O., & Kanbur, N. (2008). Ergenlerde sağlıklı beslenme ve hareketli yaşam. Basım. TC Sağlık Bakanlığı Yayın, (730), 9.